MỘT THỜI PHAN CHÂU TRINH

Hồi Ký TRẦN HOAN TRINH

1. Nhập Thế :

Tôi đến trình diện nhận việc tại trường Trung-học Phan Châu Trinh Ðà-Nẵng vào một ngày đầu tháng 9 năm 1958. Ðó là một buổi sáng thứ hai đẹp trời.Trận mưa ban đêm đã kéo mây xám mùa thu đi hết, để lại một bầu trời xanh lơ, cao vòi vọi. Học sinh đang tập trung giữa sân trường, dự lễ chào cờ đầu tuần .Tiếng đồng ca nhịp nhàng, trầm bỗng theo gió bay xa, cuốn lấy tâm hồn tôi, một tâm hồn đang háo hức bỡi sự mới lạ, đang say sưa trước ngưỡng cửa vào đời. Tôi chờ buổi lễ chấm dứt, tiếng hô “thôi “ của vị giám thị vang lên, mới mở cổng đi vào. Con đường từ cổng trường đến bậc thềm chỉ một đoạn mà thấy dài vô tận. Ði giữa hai hàng áo trắng lung linh , những đôi mắt đen nhánh , những tiếng thì thầm, chân tôi như nhũn đi, như trôi trong một lớp sương khói bồng bềnh ….Phòng Hiệu-Trưởng nằm ngay giữa , sau bậc tam cấp lên xuống. Phòng được chia hai, ngăn bỡi một tấm vách bằng ván mỏng sơn Ta đến khi tóc xanh màu thanh thiên . Phía ngoài kê hai bàn dài làm phòng Giáo sư , phía trong là bàn làm việc của Hiệu-trưởng. Hiệu-trưởng lúc bấy giờ là thầy Nguyễn Ðăng Ngọc, đẹp trai, khi đó còn rất trẻ. Ðây là vị Hiệu-trưởng chính thức đầu tiên của trường. Các vị Hiệu-trưởng tiền nhiệm thật ra chỉ là Quyền Hiệu-trưởng thôi: thầy Lê Khắc Giai, thầy Trương cảnh Ngôn, thầy Huỳnh văn Gi, thầy Bùi Tấn, vì thời gian trước đây, trường chưa đủ cấp số về lớp để có thể hưởng qui chế của một trường Trung học hẳn hoi .Thầy Ngọc là một vị Hiệu-trưởng đáng kính, có tinh thần trách nhiệm cao, rất thương yêu và gần gũi với học sinh. Tôi học được rất nhiều điều sau này từ thầy.Thầy nhận lời trình diện của tôi, hỏi qua về gia đình, về sức khoẻ và cho tôi biết phân công giảng dạy. Thầy dẫn tôi ra phòng Hội-đồng, giới thiệu với một số thầy cô có mặt hôm đó, đang ngồi chờ giờ lên lớp. Tôi gặp lại nhiều bạn cũ hồi Trung học, các Anh Chị đỗ xong Tú Tài 1, Tú tài 2 là đã đến đây giảng dạy rồi. Sau này, khi trường Ðại học Huế được mở ra, một số đông đã thôi dạy để đi học tiếp , hoàn thành trình độ đại học của mình . Trường Phan châu Trinh năm đó qui mô còn nhỏ , Hội đồng Sư Phạm chỉ có khoảng 20 vị, tôi còn nhớ tên: thầy Phạm hửu Khánh, thầy Trần Tấn, thầy Bùi Tấn, Trần Ngọc Quế, Ðặng Minh Trai , Phan Ðăng, Lý Châu, Nguyễn văn Ðáo, Nguyễn Tòng, Tôn thất Tạ, Nguyễn trung Hối, Phạm văn Ấm, Hoàng Bích Sơn, Lâm sĩ Hồng, Phan công Hân, cô Kim Ðính, cô Ðặng Thị Liệu, cô Bội Hoàn, cô Ngọc Quỳnh, cô An Hà Châu , bà Trần Ngọc Liễn, cô Trương thị Thúy…Tổng giám thị là thầy Trần hửu Duận .Văn phòng có bác Bửu Diêu, bác Nguyễn Kế, anh Nguyễn Ðỗ Thuận, cô Trần Ðình Chín , anh Nguyễn Văn Thiên ,bà Nguyễn khoa Dánh . Bảo vệ có 2 bác Nguyễn Văn Nam và Nguyễn Văn Thôi : đây là 2 anh em ruột , lớn tuổi, làm việc tận tụy, xem các thầy cô trong trường như con mình . Cơ ngơi của trường PCT năm tôi đến còn rất nhỏ, trường mới có 16 phòng, vừa làm phòng học, vừa làm văn phòng: 8 phòng trệt lợp ngói nhìn ra đường Lê Lợi, dịp hè vừa rồi xây thêm 8 phòng 4 trệït 4 lầu, vuông góc với dãy phòng cũ, lưng quay về đường Thống Nhất ( nay là Lê Duẫn) .Khi Pháp về nước, trường Tiểu học của Pháp được trao cho trường PCT sử dụng .Cơ sở này có 4 phòng , lưng sát với đường Lê Lợi, 1 phòng làm tư gia của Hiệu trưởng, 3 phòng còn lại dùng để dạy những giờ ngoại khóa: vẽ, nhạc, nữ công gia chánh.

Mặt trước là một sân rộng, cây cối sum sê, nắng im gió mát quanh năm, dùng để tập Thể dục, hoặc cấm trại Thầy Tăng, thầy Quế, thầy Tịng, thầy Đẩu trong những dịp hè, dịp lễ, …..Khuôn viên trường PCT hồi đó rộng bao la, trãi dài từ đường Thống Nhất đếän tận hông trường Phan Thanh Giản , giờ chơi học sinh tản ra bốn phía đùa vui thoải mái. Sân trường còn trải cát, chỗ cao chỗ thấp, bao quanh bằng một hàng kẽm gai quân đội thấp lè tè, đứng bên ngoài có thể nhìn thấy hết mọi sinh hoạt bên trong. Cây cối trên sân chính chỉ có Thầy Hối, thầy Tạ, thầy Dự, thầy Tăng mấy hàng dương liễu, hàng phượng mới trồng, lơ thơ, ẻo lả trước gió. Năm sau, các hàng cây này được nhổ bỏ đi, trường có kế hoạch trồng các cây sao, cây xà cừ thay vào, bây giờ lên cao vút. Thời gian này học trò chưa đông, thầy cô chưa nhiều, nên thầy trò gắn bó thương yêu nhau vô cùng. Sau này tôi vẫn nghĩ lại: chưa có thời gian nào tôi được sống giữa đồng nghiệp, giữa học sinh một cách thân tình, vô tư và trong sáng như vậy.

Thầy Tăng, thầy Quế, thầy Tịng, thầy Đẩu

Thầy Hối, thầy Tạ, thầy Dự, thầy Tăng

Lớp Ðệ Nhị B (1959-1960)

2. Lớp Dạy Ðầu Ðời:

Năm học 1958-1959 trường PCT được phép mở lớp Ðệ nhị cấp (cấp 3). Những năm học trước, xong lớp Ðệ Tứ (lớp 9), đậu xong Trung học Ðệ nhất cấp, muốn học lên nữa, học sinh phải khăn gói ra Huế, vào Sài gòn, hoặc Nha Trang. Các lớp Ðệ nhị cấp đầu tiên của trường gồm 3 lớp: 1 Ðệ Tam A (Khoa học Thực nghiệm), 1 ÐệTam B (Toán), 1 Ðệ Tam C (Văn Chương). Tôi được phân công giảng dạy vừa Lớp Ðệ Nhị B (1959-1960). Hàng đứng từ trái :thầy Lâm sĩ Hồng, thầy Trần đại Tăng (g.s cố vấn) , thầy Trần Tấn dạy Toán, vừa Lý, vừa Hoá tại cả 3 lớp đó. Toán thì đệ nhất lục cá nguyệt tôi chỉ dạy môn Hình Học, môn Ðại số thầy Bùi Tấn dạy, đến Ðệ nhị lục cá nguyệt tôi mới dạy hoàn toàn .Trường phân công tôi làm Giáo sư Cố vấn ( Chủ Nhiệm) lớp Ðệ Tam B, lớp lớn nhất, lớp đầu đàn của trường. Năm học sau tôi tiếp tục là thầy dạy Toán và Cố vấn của lớp ấy. Ðây là lớp qui tụ tất cả tinh hoa, tất cả gì là tài là giỏi của trường, của Quảng nam ÐN lúc bấy giờ. Lớp có khoảng 50 học sinh, toanø nam, chỉ có 2 nữ : Võ thị Thương, Phan thị Xuân Nguyệt. Ðó là lớp dạy nhớ đời của tôi. Ðó là lớp dạy để đời của tôi! Ngồi nhẩm lại, suốt 40 năm tại PCT,tôi đã dạy nhiều lớp học sinh rất giỏi , nhưng chưa lần nào tôi gặp một lớp như thế. Học sinh học giỏi đều, thông minh, hoang, nghịch nhưng dễ thương vô cùng. Ðây là lớp tôi vừa dạy vừa học. Ðây la ølớp tôi vừa là thầy vừa là bạn. Tôi còn nhớ: Nguyễn Hửu Hùng, Lê Tự Hỷ, Mai Chánh Trí, Võ Thị Thương, Xuân Nguyệt, Tôn Thất Hải, Tôn Thất Tuấân ,Vĩnh Khôi,Nguyễn Văn Minh, Nguyễn Thanh Thừa,Trương Công Nghệ,Ngô văn Mạnh, Nguyễn thu Giao, Bùi ngọc Tô, Phạm Văn Ðồng, Hồ Công Lộ, Phan Bái, Chế văn Thức ,Nguyễn hoàng Be, Phạm hửu Phụng ,Phan bá Sáu, Nguyễn trác Diễm, Võ văn Hải ,Giang lý Ðương, Tôn thất Chơn Tu,.,…..người nào cũng xuất sắc. Lớp lại có lắm tài:đàn có Ðỗ Toàn, trống có Vĩnh Lai, báo chí có Nguyễn Bá Trạc, Phan Nhật Nam, Hà Nguyên Thạch, Nguyễn Thu Giao…..Trưởng lớp là Võ Ý đẹp trai, ăn nói nhỏ nhẹ, Ðỗ Viết Tính thơ hay vẽ đẹp, mỗi người mỗi vẻ, dễ mến vô cùng. Thầy trò tuổi sàn sàn nhau, có nhiều em còn lớn tuổi hơn tôi nữa, như Nguyễn Văn Ðồng, Nguyễn Văn Nam,Giang lý Ðương , Toàn, Diễm,…nên cảm thông nhau rất dễ. Ðến năm Ðệ Nhị, lớp có thêm 3 nữ sinh từ Huế vào học, nâng tổng số nữ lên 5 . Tôi còn nhớ: Ðoan Trang, Mộâng Hiền, Kiều Nữ. Ba cô nữ sinh mới này thuỳ mị, nhút nhát, nên bị chìm hẳn trong cái năng động ồn ào của lớp. Dầu vậy, có một nam sinh đa cảm của lớp đã ghép tên 3 người lại làm biệt hiệu của mình , ký dưới những bài thơ tình ướt át : Trang-Hiền-Nữ . Kỳ thi Tú Tài 1 năm 1960, lớp đỗõ hết, nhiều em đỗ ở hạng cao.Thuở ấy kỳ thi Tú Tài 1 thường rất khó, còn khó hơn Tú Tài 2 nữa, tỷ lệ đỗ 20% hoặc 30% là nhiều.Năm học đó PCT chưa có Ðệ Nhất (lớp 12), tất cả phải khăn gói ra Huế học. Các em được chia đều vào 3 lớp Ðệ Nhất B trong số 8 lớp Ðệ Nhất B của trường Quốc Học năm ấy . Tại lớp nào các em từ PCT ra cũng đứng đầu cả: Nhất B1 thì Lê tự Hỷ, Nhất B2 thì Nguyễn Hửu Hùng, Võ Thị Thương, Nhất B3 thì Tôn Thất Hải, Tôn Thất Tuấân. Trường tổ chức một đêm Văn nghệ cuối năm để tiễn học sinh rời trường, lớp Ðệ Nhị B của tôi có tham gia một vở kịch tự biên tự diễn, đặt tên là BỎ TRƯỜNG MÀ ÐI. Những Võ Ý, Ðỗ Viết Tính,Nguyễn Bá Trạc, Phan Nhật Nam, Ðỗ Toàn….., lần lượt xuất hiện trên sân khấu, kéo theo sự cổ vũ nồng nhiệt của các lớp đàn em, kể cả của thầy cô giáo.Các em diễn tả tâm trạng của một học sinh , vì hoàn cảnh , phải rời bỏ ngôi trường thân yêu mình theo học từ thời thơ ấu mà ra đi…..Tôi ngồi bên dưới, nghe từng lời, nuốt từng chữ, theo từng cử động của các em, bâng khuâng, ngậm ngùi vô tả…Vở kịch thành công ngoài cả sự mong đợi. Tôi thấy thầy Ngọc mấy lần đưa tay lên chùi mắt, má cô Liệu, cô Ðính, cô Ngọc Quỳnh ướt nhoè. Chẳng lạ gì: các em này sau đã trở thành những nhà văn, nhà thơ, nhà báo nỗi tiếng một thời .Tôi ra về trong đêm, hồn vẫn trôi theo tiếng hát, tiếng ca, tiếng trống bập bềnh của các em:

“Xa cô rồi cũng xa thầy

Thầy ơi thầy!

Tuy xa ngàn dặm nhưng lòng này không xa……”

Lời ca nhại theo một bài hát thịnh hành hồi đó, nhưng tôi nghe tha thiết, mặn nồng chi lạ! Ðó là vở kịch duy nhất mà tôi theo dõi từ đầu đến cuối trong đời mình. Bây giờ các anh các chị đã thành danh thành tài.Kẻ Tiến sĩ, kẻ Bác sĩ, Kỹ sư, công tác khắp năm châu bốn biển, lãnh trọng trách lớn tại các Trung tâm khoa học thế giới, giảng dạy tại các trường Ðại học danh tiếng trong, ngoài nước, nhưng hễ gặp nhau, ngồi lại với nhau là cứ nhắc lại kỷ niệm về những năm tháng học tại PCT, nhắc đến thầy cô với tất cả lòng trìu mến thiết tha.Nghe các Anh Chị tham dự về kể, tôi thấy lòng mình như ấm lại. Hiện giờ, năm nào các Anh Chị lớp đó cũng đều có tổ chức họp mặt , năm nào tôi cũng được mời tham dự. Nhìn các anh, các chị tóc muối tiêu, răng hom má hóp, nhưng vẫn nhỏ nhẹ “thưa thầy xưng em “với mình một cách lễ độ như xưa, lòng tôi bâng khuâng và xúc động vô tả.Bao nhiêu tủi hờn, nhọc nhằn, bạc bẽo trong nghề nghiệp như tan biến đi hết!Còn lại đó một tình thầy trò trong sáng, yêu thương, bền bĩ và cao vòi vọi . Tôi ru mình trong tình cảm ấy mỗi khi buồn phiền, hôm nay và mãi mãi….

3. Một Ðời Thầy:

Trong đơn chọn nhiệm sở khi tốt nghiệp, tôi ghi 3 nguyện vọng: 1. Sài gòn, 2. Huế, 3. Nha Trang. Cả 3 đều không được đáp ứng, Bộ Giáo Dục lại cử tôi về Ðà Nẵng. Chắc là định mệnh. Âu là duyên số. Tôi vẫn đinh ninh: thôi thì ráng vài năm ở đây, sẽ tìm đất lành để đậu sau. Thế mà lần lữa tôi đã ở đó 40 năm đăng đẳng! Tôi lớn lên cùng ngôi trường PCT, tôi chứng kiến bao nhiêu thay đổi. Năm 1958, cơ ngơi nhỏ chỉ có 16 phòng; năm 1960 xây thêm 4 phòng tiếp nối vào dãy giữa; năm 1962 thêm 10 phòng cho dãy lầu bên phải; năm 1967-1968, dưới thời Hiệu trưởng Thái Doãn Ngà , trường được đúc móng dựng trụ lên lầu, hành lang dài ngút mắt, Thư viện, phòng Thí nghiệm, Hội trường, Văn-phòng…..Sân trường được đỗ đátráng nhựa,cổng trường được xây mới bề thế uy nghi .Cơ sở trường lầu ngang dãy dọc, trở thành một ngôi trường lớn nhất nhì của miền Trung, của đất nước. Sau này trường mở mang lớn, đón tiếp nhiều thầy cô giáo học giỏi, bằng cấp cao về giảng dạy, nhưng thú thật, những thập niên 60,70 tôi được phụ huynh học sinh trọng vọng, được học sinh ngưỡng mộ vô cùng.Tôi đã được mời dạy thêm tại các trường tư : Bán Công, Sao Mai, Bồ Ðề, Nguyễn Công Trứ, Phan Thanh Giản,Thánh Tâm, Tây Hồ, Ánh Sáng, Nguyễn Hiền, Vinh Sơn, Thành Nhân,Diên Hồng, Hồng Ðức, ….Có trường tôi dạy nhiều năm, có trường tôi chỉ dạy 1 năm hoặc 1 học kỳ. Tại PCT , tôi đã công tác dưới 10 trào Hiệu trưởng : thầy Nguyễn đăng Ngọc, Ngô văn Chương, thầy Châu Trọng Ngô,Trần Vinh Anh, Thái Doãn Ngà, Huỳnh Mai Trác, thầy Lê phú Lộc ,Trương Ðình Nam, Ðoàn Khải, Nguyễn Tiến Hành.Ðó là chưa kể một thời gian dài trường không có Hiệu trưởng , anh Trần hửu Duận , Tổng Giám Thị phải xử lý Thường vụ . . Tôi đã mang quan tài của Hiệu trưởng Trần Vinh Anh, học trò cũ của PCT, từ Nha Trang về trường, khi Anh bị học sinh sát hại trong một lần coi thi Tú Tài 1; tôi đã theo sau linh cửu của 3 vị Hiệu-trưởng của mình để đưa quí vị về nơi an nghỉ cuối cùng. Một số anh em đồng nghiệp của tôi đã nằm xuống khi tôi có mặt tại trường:thầy Phạm Hửu Khánh, thầy Trần Tấn, thầy Bùi Tấn, Hoàng Toại, Trần Ngọc Quế, Ðặng Minh Trai, Nguyễn Giai, Trương Thị Thúy, Ðặng Xuân Nhi, Ngô Hửu Ngọc, Cát Văn Uẩn, Trương Ðình Ðức,Trần ngọc Thành, Nguyễn Lương Hiền, Trần Công Kiểm, Bùi Ðình Nhuận, Ðặng Thiết, Nguyễn Ngọc Ðịnh,Võ Thị Bốn, Nguyễn Văn Thảo, Phan Ðình Vy, Huỳnh Ấn, Ðỗ Toàn,………Tôi đã vào dạy tại bao nhiêu lớp ? Tôi đã có bao nhiêu học sinh chính thức học với mình? Bao nhiêu học sinh của tôi đã ra trường, đã thành, đã bại? Số học sinh “thành “rất nhiều nhưng số học sinh “bại “ cũng không nhỏ. Người đời có thói quen chỉ nhắc đến những học sinh thành chẳng mấy khi nhắc đến những học sinh bại. Ðó là một điều đáng trách! Các em diện này thường âm thầm, gặp thầy thì cúi mặt im lặng,không tự tin để đến thăm thầy đàng hoàng như các em “thành”. Các em tự ti mặc cảm nên thường không đến tham dự những lần bạn bè cùng lớp tổ chức họp mặt. Một chiều thứ bảy tôi đang lang thang trên đường Trần Quốc Toản Sài gòn , một người đàn bà vụt xô đến ôm chầm lấy tôi, mừng rỡ đến khóc nức nở. Thì ra đó là một học sinh cũ của tôi cách nay đã hơn 30 năm, một thời nỗi tiếng là đẹp.Người học trò cũ cứ mừng vui hỏi thăm đủ chuyện trường xưa , lớp cũ, quên cả thời gian chiều đã vào đêm, thành phố đã lên đèn ! Có lần tôi đi xe ôm, khi xuống người chở xe nhất định không lấy tiền, cứ bảo em là học trò xưa của thầy, thầy quên đó thôi, nhưng hỏi tên thì không nói. Có lần chiếc xe gắn máy cà tàng 32 năm của tôi dở chứng đạp mãi không nỗ, một người đàn ông lớn tuổi lem luốt ngồi vá xe ở ngã tư đường chạy ra giúp: thầy ngồi lên xe đi, em đẩy cho; xe nổ, tôi cám ơn thì được bảo: em là Tham đây, Tham còm học lớp 12A, thầy không nhớ sao? Giữa thành phố Ðà nẵng này có 2 người điên hay đi lang thang, 2 người ấy là học trò cũ của tôi cả. Không biết những ai còn nhớ thầy? Và chắc thầy cũng chẳng nhớ mặt mấy ai!Nhiều học sinh đã học trực tiếp với tôi, sau trở về làm đồng nghiệp của tôi tại trường PCT này. Nhìn danh sách Thầy Cô trong Ðặc San kỷ niệm 45 năm, tôi đếm thầm: có đến hơn 80 vị .Tôi đâu có nhớ hết được, các anh các chị nhắc lại đấy thôi. Dạy tại các trường khác thì chắc còn nhiều hơn nữa. Cũng có người không nhìn thầy, ngó lơ khi gặp, nhưng phần lớn đều dành cho tôi những cảm tình đặc biệt, thiết tha. Các dịp Lễ, dịp Tết, ngày Nhà Giáo, ngày Truyền Thống, v.v…, có bao giờ tôi rãnh rang đâu ! Một chiều ngày 20-11 mưa gió tưng bừng, anh Lê Phú Kỳ, một hiệu trưởng uy tín, hiện là Hiệu Trưởng trường T.H. Phan Châu Trinh ÐN, đội gió dầm mưa, một tay ôm hoa, một tay níu vạt áo mưa để ngăn mưa ướt, đến kêu cổng nhà tôi. Nhìn mưa rơi trên những cánh hoa hồng hoa cúc, mưa rơi trên tóc trên má anh, chợt thấy lòng mình cũng mưa rơi lai láng! Trong tiệc cưới ở nhà một người bạn, bất ngờ có một đôi vợ chồng lớn tuổi, tóc đã muối tiêu,mãi đến bây giờ tôi cũng không nhớ tên, chạy đến ôm choàng lấy tôi, ríu ra ríu rít: “thầy đây sao, thầy Tăng đây sao, bây giờ tóc thầy bạc đến thế này sao?” Chắc 2 người vẫn còn giữ trong lòng hình dáng trai trẻ của tôi thuở nào! Rồi chồng hôn lên má trái, vợ hôn lên má phải, làm tôi quá ư cảm động và ngượng ngùng trước mặt quan khách. Những kỷ niệm đẹp, tình cảm dào dạt như vậy cứ làm lòng tôi xao xuyến bâng khuâng mãi .

4. Một đời thơ :

Một sung sướng vô biên của tôi là, trong những lần họp mặt, những học sinh cũ của tôi, nay tóc đã muối tiêu, đã là cha, là ông bà nội, ông bà ngoại, đứng dậy đọc lại những bài thơ tôi đã làm lúc còn trẻ, đã đăng trong các báo hoặc Ðặc san, những bài thơ mà chính tôi cũng không còn nhớ trọn vẹn nữa!Các anh các chị đã đọc lại trơn tru, say sưa, thiết tha, kể kèm theo những kỷ niệm học sinh của mình, làm lòng tôi ngây ngất. Ðã đành tôi hằng nhủ lòng: mình làm thơ cho vui thôi, để ghi lại những cảm xúc của mình , để giữ lại những kỷ niệm của mình ,để có dịp nhìn lại mình ,để giải toả một chút lòng, để quên đi những ẩn ức, mong gì ai khen ai nhắc, chung quanh mình nhiều tài năng lớn quá, nhiều nhân tài quá. Dầu vậy, nghe các anh chị học trò cũ của mình đọc lại thơ mình, lòng cũng thấy sung sướng vô biên, vô cùng hạnh phúc: “thì ra cũng có người biết đến thơ ta!” Tôi ghi ra đây vài hạnh ngộ mới nhất, gần nhất, để kỷ niệm, để nhớ.

Huỳnh Ðăng Hổ, Giám đốc Khách sạn Cựu Kim Sơn, đã đọc tặng lại tôi bài thơ DẠY TOÁN và bảo:trong các vở học của em hồi đó, vở nào em cũng có chép đoạn thơ:

“Vòng tròn! Ờ! Vòng tròn….

Tròn như đôi môi em

Tròn như đôi mắt em

Tròn như tình yêu em!....”

Huỳnh Văn Khánh, hiện nay là Chủ Tịch Hội Aùi hửu Cựu Học sinh PCT th/p HCM, trong một lần đến thăm, đã đọc lại bài BAN SƠ, bài thơ tôi đăng trong Ðặc san cuối năm 1959-1960:

“Nắng kinh kỳ tim tím sớm mùa xuân

Lời sơ giao để buông lững mơ hồ

Ngắm người qua nghiêng chiếc nón bài thơ

Giải nón hồng thẹn thẹn che bờ môi

Tôi thấy tim reo thương mến lâu rồi……”

Anh còn bảo: bài thơ của thầy đưa em vào đời đó, thầy ơi ! Tôi nhủ lòng sẽ hỏi anh cặn kẻ hơn, nhưng chưa có dịp.

Lê Cao Quý, mục sư, đại diện Hội Thánh Tin Lành Trung nguyên Trung phần, cảm động rơm rớm nước mắt, khi đọc bài thơ TIẾNG SÓNG của tôi:

“Sao chẳng về đây thăm cửa lớp

Nhìn ta tóc trắng cố nhân ơi

Tặng cho ta đoá hoa hồng nhỏ

Và tiễn ta bước xuống cuộc đời”

Trong một lần đến thăm tôi, Anh đã đọc bài Xác Ðịnh với một giọng cảm xúc vô biên, và bảo: bài thơ này một hôm thầy tặng em trên hành lang trường; anh đưa tôi xem trang thơ tôi chép hồi đó, anh đã giữ một cách trang trọng, kỹ lưỡng, dù tờ giấy qua năm tháng thời gian đã úa vàng.

Nguyễn Tăng Miên, bác sĩ trưởng phòng ngoại Bệnh viện Ða khoa Ðà Nẵng:

“Hôm ấy đọc bài thầy im nửa chừng

Cả lớp ngẩn ngơ trông lên bục giảng

Thầy đang lặng nhìn ngoài cưả mưaxuân…….”

Nhà báo trẻ Trương điện Thắng, trong một lần họp mặt thầy xưa bạn cũ tại Seamen’s Club ÐN, đã đến chào tôi và bảo: Thầy ơi ! Bài thơ THỎ THẺ của thầy dễ thương quá, em còn nhớ mãi đến bây giờ, rồi anh cao gịong ngâm:

“Mình kể chuyện Hồ Tây gió mưa

Quê mình những buổi nắng lưa thưa

Những đêm Hà Nội đầy trăng sáng

Trời với trăng in xuống đáy hồ

Quê tôi cũng có nắng rưng buồn

Những buồi mây và tơ vấn vương

Mình về tôi chỉ cho mình thấy

Huế áo hoa bay ngập phố phường……”

Tôi đã được học sinh mình 4 lần in thơ cho. Bốn lần trong một đời thơ bé nhỏ, thật cảm động.

Năm 1997 , khi biết tôi sắp nghỉ hưu , anh Nguyễn sanh Nguyên , lúc bấy giờ là Phó Hiệu Trưởng trường chuyên Lê Quý Ðôn ,ÐN đã ngồi cặm cụi ngay giữa văn phòng Hiệu Phó của mình, ngày này qua ngày nọ, đánh vi tính hết tập thơ BỎ TRƯỜNG MÀ ÐI của tôi . Anh đã cùng một số bạn bè trước là học trò cũ của tôi : Lê Phú Kỳ, Nguyễn Tro, Hoàng Dục, Hồ Phúc, Huỳnh Khải, Nguyễn Tuận,….. in ấn , đóng xén , trình bày đẹp đẽ tập thơ ấy rồi tổ chức một ÐÊM THƠ đậm đà tình nghĩa tại trường chuyên LÊ QUÝ ÐÔN, để giới thiệu . Tôi còn nhớ giọng ngâm thơ thiết tha tình cảm của cô giáo dạy văn nổi tiếng Ðoàn thị Nhỏ bài thơ Bỏ Trường Mà Ði. Tôi cũng nhớ tiếng hát của thầy giáo nhạc sĩ trẻ đa tình hào hoa HỒ PHÚC , bài BỎ TRƯỜNG MÀ ÐI do chính anh phổ nhạc. Tiếng thơ, tiếng nhạc cứ quấn quít, vấn vương theo tôi mãi trên đường về đêm ấy và còn âm vọng mãi đến tận bây giờ !

Cuối năm học 96-97, các anh Trần Minh Thuấn, Nguyễn thành Năng, đã cùng với một số bạn xuất bản cho tôi một tập thơ để kỷ niệm ngày tôi sắp nghỉ hưu : tập Tóc Trắng Sân Trường (Nhà Xuất Bản Trẻ 1997)….

Năm 2002, khi biết tôi muốn xuất bản một tập thơ nữa để kỷ niệm ngày bẻ phấn hẳn , đồng thời để kỷ niệm 50 năm thành lập trường PCT, tập TIẾNG CHIM NGOÀI CỬA LỚP, cô học trò cũ TRẦN THỊ VI HIẾN, ngày xưa học rất giỏi, rất đẹp, rất dễ thương , bây giờ là Phó Giám Ðốc nhà Xuất Bản Giáo Dục tại Miền Trung, đã hăng hái cáng đáng hết mọi công việc, từ A đến Z, với một vẻ niềm nở tận tình tha thiết vô cùng. Lần thứ tư cảm động và bất ngờ nhất: nhân dịp Kỷ niệm 50 năm thành lập trường PHAN CHÂU TRINH ÐN, một số các anh chị học sinh cũ PCT tại hải ngoại, nhóm TRÒ XƯA, xuất bản cho tôi một TUYỂN TẬP THƠ TRẦN HOAN TRINH, cũng lấy tên là BỎ TRƯỜNG MÀ ÐI. Các anh chị đã chọn 122 bài thơ trong suốt MỘT ÐỜI THẦY MỘT ÐỜI THƠ, in ấn rất đẹp. Trình bày bìa trước bìa sau rất trang nhã , kèm một số bài viết rất tình cảm , rất cảm động. Tôi được biết nhóm TRÒ XƯA này, chủ xướng là vợ chồng Phan thiện Aùi & Ðoàn thị Ða, Phan thị Thu Hà, cùng với một số anh chị khác. Người ở Mỹ, người ở Canada, người ở Pháp, người ở Bỉ, người ở VN,……Ðây là một ân tình rất nặng đối với tôi. Ðây là một hạnh phúc hiếm hoi quá lớn lao đối với một đời cầm phấn. Biết nói gì hơn , tôi chỉ xin đón nhận thân tình.

Bỗng thấy ân tình nặng tựa non

Tang thương dâu bể cũng vuông tròn

Có em trường lớp thành hư ảo

Nghe ấm trong lòng một sắt son

( Ðá vàng )

KỶ NIỆM PHAN CHÂU TRINH 45 NĂM

Cảm động hơn nữa: NGUYỄN HỮU VIỆN, cư trú tại Paris (Pháp), LƯU VĂN HOÀNG , cư trú tại London (Anh), đem lốt tất cả các bài thơ trong tập BỎ TRƯỜNG MÀ ÐI đó lên một trang WEB, (www32.brinkster.com/trandaitang), kèm theo những hình ảnh minh họa rất công phu , rất đẹp , với lời kêu gọi các học sinh cũ PCT hãy phổ biến rộng rãi trang thơ đó, để nhớ một người thầy đã xa …

Cũng thời gian tôi về hưu, trường có tổ chức một Ðêm Thơ Nhạc để đưa tiễn ,nhìn thầy Mai Chánh Trí , một học sinh cũ thuộc lớp Ðệ nhị cấp đầu tiên của PCT , đứng dậy nghiêm trang đọc bài thơ Thoáng Buồn của mình, lời run run , mắt kiếng rơi trễ trên sống mũi, tôi thấy cảm động và thương chi lạ !Bấy giờ Anh cũng đã 60, sắp về hưu, là một người thầy dạy giỏi, lão thành của thành phố .. Là một thầy dạy Toán, nhưng có năm tôi làm Trưởng Ban Báo-chí, một năm khác, tôi nhớ là 72-73, KỶ NIỆM PHAN CHÂU TRINH 45 NĂM tôi làm Trưởng-ban Văn-nghệ. Lần đó, dịp cuối năm, 3 đêm văn-nghệ của trường được tổ chức.Trong vở kịch Người Chép Sử, do thầy Trần Thông đạo diễn, hình ảnh Trần Ngọc Châu, trong vai Kinh-Kha, múa kiếm đọc thơ vẫn theo ám ảnh tôi mãi đến bây giờ:

“Áo xiêm khanh tướng trong thiên hạ

Ðựng chửa đầy đôi mắt mỹ nhân !”

(thơ Mặc Thu )

Trần Ngọc Châu bây giờ là Tổng biên tập báo Saigon Times, một tờ báo lớn của VN.

Sau khi nghỉ hưu tại PCT, tôi có đến dạy tại 2 trường tư thục vừa được phép thành lập tại Ðà Nẵng: DIÊN HỒNG và HỒNG ÐỨC . Dạy để tìm vui, được gặp gỡ bạn bè và để được gần gũi với đối tượng học sinh mình yêu thích . Nhưng dạy được 4 năm tôi đành xin nghỉ hẳn: tôi muốn giữ lại hình ảnh đẹp của học sinh một thời trong lòng , dạy ở các trường này nhiều khi làm tôi choáng váng , thấy hình ảnh thần tượng của mình như bị bôi đen. Thôi nghỉ để tìm chút an bình thư thản cho tâm hồn. Với lại, tôi đã chiếm bục giảng lâu quá rồi , nhường lại cho lớp trẻ thôi. Những ngày tháng lang thang tại SàiGòn cũng đem lại cho tôi một kỷ niệm đẹp khó quên: một lần , anh Lê Trọng Hoà, một học sinh cũ từ những năm 60-61, dẫn tôi đến 1 Nhà hàng tại đường Nguyễn Văn Thủ, Q I, nhà hàng CAO NGUYÊN QUÁN. Nhà hàng này do NGÔ THỊ PHƯỚC KHÁNH, NGÔ VĂN TẤN, PHẠM NGỌC LÂM, NGUYỄN VĂN PHƯỚC, học sinh cũ PCT thành lập ,để làm nơi hội ngộ bạn bè . Tôi bắt gặp một hình ảnh cảm động, khó quên : trong tiền sảnh của quán , trên bức tường chính diện , ảnh trường PCT được vẽ lớn đẹp vô cùng , bên trái là huy hiệu trường, bên phải là bài Hiệu Ðoàn Ca của thầy HOÀNG BÍCH SƠN , và ngay bên dưới là bức tranh hoạ rất lớn , ghi đậm nét một đoạn thơ của tôi , trong bài MỘT THỜI PCT:

Ngôi trường ấy là trong anh nỗi nhớ

Là trong em cả tuổi trẻ thiên thần

Là của em mộng mơ và sách vở

Là của anh những giờ dạy thiên đường ….

Thú thật , hôm ấy lòng tôi hồn tôi bàng hoàng cảm động, chai bia Heineiken các anh chị mời hôm ấy sao ngọt ngào ngây ngất đến thế …..

Bốn mươi năm ở PCT tôi có bao nhiêu hạnh ngộ, bao nhiêu chia ly, bao nhiêu ân tình, bao nhiêu kỷ niệm! Kỷ niệm nào nhớ lại cũng làm tôi xao xuyến cả lòng !

5. Bỏ Trường Mà Ði:

KỶ NIỆM PHAN CHÂU TRINH 50 NĂM THÀNH LẬP

Tôi chính thức rơìø trường PCT nghỉ hưu ngày 1.3.1998 (Quyết định số 986/QÐ-US ngày 20.2.1998 của UBND Ðà-nẵng). Bốn mươi năm.Một thời gian rất dài nhưng sao tôi vẫn thấy quá ngắn! Khi đến, tôi là một gã con trai trẻ măng, má còn búng ra sữa, yêu đời, yêu người ,lòng bao nhiêu ước vọng .Khi về, tôi là một ông già đầu tóc bạc phơ, tâm suy trí cạn. Những năm cuối đi dạy, 1996, 1997, tôi thường có những lúc buồn bất chợt, buồn da diết. Những giờ nghỉ, tôi hay đi lang thang trên hành lang, từ lớp này qua lớp khác. Nhìn các em học sinh nô đùa, tinh nghịch, nghe tiếng cười tiếng nói xôn xao,nhìn những tà áo trắng theo gió bay vào cổng, nhìn những mái tóc đen mượt theo gió bay vào sân, lòng cảm thấy có cái gì rất thân thiết, rất thương yêu, sắp bỏ mình mà đi! Tôi hay đứng ngơ ngẩn bên gốc cây xà cừ già giữa sân, cây xà cừ này do lớp tôi làm cố vấn trồng năm 1959, bây giờ cành lá xum xê, chĩa ra bốn phía, che kín cả một khoảng không gian của sân trường. Gió thổi hiu hiu làm lá cây giao động, và làm lòng tôi cũng giao động theo. Rất nhiều lần tôi có cảm tưởng như có tiếng ai đang thì thầm bên tai mình. Tiếng thì thầm KỶ NIỆM PHAN CHÂU TRINH 50 NĂM THÀNH LẬP của tuổi thanh xuân!Tiếng thì thầm của kỷ niệm !Tiếng thì thầm của hàng hàng lớp lớp học trò đã học ở đây và đã ra đi .Tiếng giảng bài. Tiếng trả bài. Tiếng hát. Tiếng ca.Tiếng cười khúc khích. Nhiều khi tôi mê mẫn đi. Thất thần. Mỗi viên gạch, mỗi vuông sân đều như muốn tâm sự. Mỗi lần lên lớp, nhìn học trò từ bục giảng, tôi có cảm tưởng đang đứng trong một biển sương mờ. Cuối giờ học, tôi còn đứng nhìn quanh nhìn quẩn, như đang tìm một cái gì đó mà chính tôi cũng không biết.

Có những chiều không có giờ dạy, tôi vẫn lang thang đi bộ đến trường chơi. Ðứng một mình trên hành lang, nhìn nắng chiều xen qua các tàng cây, rơi những giọt lung linh trên sân.Gió thổi dăm chiếc lá chao mình, rơi lặng lẻ bên thềm, bên chân tôi.Tiếng giảng bài từ các phòng học gần đó vang bên tai, như mơ hồ, như vời vợi. Nhớ ngày nào tôi bước chân vào lớp dạy, ngỡ ngàng, rụt rè, không dám ngững mặt nhìn thẳng vào học trò, hết giờ đi như chạy về phòng Hội Ðồng, tim còn đập liên hồi.Mới đó mà đã 40 năm !Bao nhiêu vật đổi sao dời! Bao nhiêu người ra đi!Bao nhiêu người trở lại ? Bao nhiêu người nhớ. Bao nhiêu người quên.Còn lại mình tôi ở đây với một trời kỷ niệm!

Tôi chờ chiều tàn dần trên sân trường, màu nắng nhạt đi,ï g iờ học vào giờ cuối rồi mới lặng lẻ ra về. Lê Lợi, Quang Trung, Ðống Ða , Cao Thắng…Vẫn những con đường tôi đã đi bao nhiêu năm .Ngã tư. Ngã ba. Hàng cây. Bờ cỏ. Tôi ngâm khe khẻ:

Ta đến khi tóc xanh

Ta về khi tóc bạc………

Thấy buồn và cô đơn chi lạ !

Khi cầm giấy báo nghỉ hưu do Hiệu-trưởng trao lại, tôi cố nặn ra một nụ cười để nói tiếng cám ơn, rồi hấp tấp chạy ra nhà xe, sợ mình sẽ oà ra khóc mất.Chạy một mạch về nhà, gục đầu xuống gối, thấy lòng trống trải hoang vu vô cùngï! Trưa đó, lên phi trường, bay vào Sài gòn. Sài gòn ồn ào, náo nhiệt không làm vơi được nỗi buồn chan chứa trong lòng. Ði một mình lang thang qua các phố đông người, tiếng cười, tiếng nói, tiếng xe cộ inh ỏi, sao nghe xa vời, như từ đâu vọng lại….Chai bia chiều đắng ngắt ở cuối một ngã tư, ngồi cho đến khi bóng tối chập choạng thành phố. Nghe như mình đang tan đi, đang biến thành khói thành sương. Bước nghiêng ngã trở về, áo mỏng phong phanh lạnh.Thấy cuộc đời sao xa lạ, người đời sao dửng dưng. Trời về đêm đổ mưa.Vào trốn mưa dưới vòm hiên một tòa cao ốc.Nhìn những cột mưa hối hả, xiên xiên dưới ánh đèn, nhớ lại một đêm xa, rất xa, giã từ thành phố này để “ Ði Xuống Cuộc Ðời “. Ờ ! Cũng một đêm Sài Gòn mưa như thế này tôi đã lên chuyến tàu suốt Sài gòn –Ðà Nẵng đến PCT nhận việc !Mới đó mà đã 40 năm. Thấy thời gian xa lăn lắc mà sao như mới đâu đây .Tạnh mưa, bước từng bước nhỏ trên mặt đường loang loáng nước, nghe tâm hồn dịu lại, lặng đi. Con đường Lê văn Duyệt (CMT 8 ) dài vô cùng, đêm nay càng thấy dài vô tận. Khu Bàu Cát mờ mờ trong đêm, đèn không đủ sáng. Ðưa tay vuốt mái tóc sũng nước, bước vội lên cầu thang chung cư, nghe lòng mình sao điêu tàn quá đổi ! Ghi vội mấy câu thơ vừa đến trong hồn:

Xin khép lại một trang đời mộng ảo

Vẫy tay chào năm tháng đã đi qua

Mai anh về như con chim trốn bão

Ðứng co mình nhớ biển rộng trời xa

Tảng sáng hômsau, túi xách trên vai, trở về lại Ðà-nẵng.

Ðêm đó, một mình đến trường, lách vào cánh cổng khép hờ, đứng tựa người vào tượng cụ Phan, nhìn sân trường lá rụng, nghe sân trường lá rụng. Gió lao xao.Cây lao xao.Cảnh vật như chia sẻ nỗi lòng với tôi.Tôi nhìn quanh. Sân trường vắng ngắt. Hành lang vắng ngắt.Học trò lớp này lớp khác đến đây rồi ra đi biền biệt, mê mãi với những chân trời góc bể mù tăm!Tôi dạy thế hệ cha mẹ, rồi dạy đến thế hệ con cái của họ. Hai thế hệ. Bao nhiêu cuộc đời! Bốn mươi năm mê mãi! Còn lại mình tôi ở đây với một tâm hồn trĩu nặng ưu tư, tóc bạc trắng phau phau và nỗi nhớ nhung dằn vặt . Tôi gọi thầm: Trường ơi! Phan Châu Trinh ơi! Hình như có hai hàng nước mắt đang lăn dài trên má !

Ðêm đó, trong giấc ngủ, thấy mình đứng bên bục giảng, bẻ phấn đề thơ :

“Mình về chẻ mộng chia mơ

Xoã tung tóc trắng đợi chờ lai sinh

Trường xưa nắng cứ lung linh

Ðến thiên thu vẫn đậm tình dó em!”

Ðà-Nẵng, 2002

(trích Hồi ký: Một Ðời Thầy Một Ðời Thơ )

Trần Hoan Trinh

Ghi Chú: Khi đăng bài này trên Ðặc San Kỷ Niệm 50 năm ngày thành lập PCT, tác giả đã tự cắt bỏ một số đoạn, nhà trường cũng cắt bỏ thêm một sô đoạn nữa. Nay ghi lại cho đầy đủ để kỷ niệm.được trọn vẹn.